Stadslandbouw haalbaarheid

Door

Stadslandbouw haalbaarheid: een verkenning van groen en boer zijn in en om de stad

Mede vanwege de crisis in de bouw staat stadslandbouw en groen in de stad steeds meer in de belangstelling. De Wageningen Universiteit heeft een interessante notitie geschreven over dit fenomeen. Er staan tal van bestaande voorbeelden in van stadslandbouw en welke vormen er bestaan.

Nu er ook op rijksniveau belangstelling is voor stadslandbouw – zie ook de brief van de Staatssecretaris – hoop ik dat deze ontwikkeling meer vaste grond krijgt in Nederland. Al denk ik dat de financiering van dergelijke projecten een sta-in-de-weg kan zijn voor blijvend succes.

Zie verder de notitie ‘Stadslandbouw – een verkenning van groen en boer zijn in en om de stad’

Wonen en dieren – Houden van 20 tot 40 katten is in strijd met de bestemming Wonen

Door

Wonen en dieren – houden van 20 tot 40 katten is in strijd met de bestemming Wonen

Er verschijnen niet veel uitspraken over dieren in relatie tot  het bestemmingsplan. Wat was het geval?

De buren hadden een verzoek om handhaving van het bestemmingsplan ingediend bij de gemeente. De gemeente heeft vervolgens een besluit last onder dwangsom genomen en onder meer gelast om het houden van katten te beperken tot een aantal van maximum 10. In het bestemmingsplan was de volgende bepaling opgenomen:

“Onder strijdig gebruik als bedoeld in (…), wordt in ieder geval begrepen het gebruik van ondergeschikte gebouwen met een oppervlakte van meer dan 10 m² voor huisdieren”.

Deze bepaling is vrij uniek. Er zijn weinig gemeenten die in het bestemmingsplan regels opnemen voor het houden van dieren.

De Afdeling overweegt in deze zaak het volgende:

“De voorzieningenrechter heeft met juistheid overwogen dat de vraag, of het ter plaatse houden van 20 tot 40 katten in strijd is met de woonbestemming, moet worden beoordeeld aan de hand van de ruimtelijke uitstraling die dat gebruik gezien aard, omvang en intensiteit heeft. Bepalend is of deze uitstraling zodanig is, dat dat gebruik planologisch gezien niet meer verenigbaar is met de woonfunctie van het perceel. Het perceel ligt in de bebouwde kom en wordt omringd door woonhuizen. De katten verblijven onder meer in buitenrennen die tegen de perceelsgrens met het naastgelegen perceel zijn aangebouwd. 

Gelet op het karakter van de omgeving en de ruimtelijke uitstraling die het houden van 20 tot 40 katten daarop heeft, heeft de voorzieningenrechter terecht in navolging van het college geoordeeld dat het gebruik van het perceel in strijd met de woonbestemming is. Dat het gaat om raskatten die zelden buiten komen, zoals appellant stelt, maakt, wat daar ook van zij, de ruimtelijke uitstraling niet anders.

zie uitspraak ABRS 19 december 2012, LJN: BY6666

Stadslandbouw houden van dieren in woonwijk

Door

Stadslandbouw omvat vele vormen. Het kan een tuin zijn op het dak van een schuur of woning (roofgardening), maar ook het houden van dieren in de achtertuin kan hieronder vallen. Tegenwoordig tref je veel groene daken op kantoorgebouwen aan die ingericht zijn voor het kweken van groenten of andere vormen van stadslandbouw. Hoewel creativiteit belangrijk is bij stadslandbouw is het ook belangrijk stil te staan bij de juridische werkelijkheid. Heb je voor een bepaalde activiteit of bouwwerk een omgevingsvergunning nodig? stadslandbouw

Belangrijk is om vast te stellen of een bepaalde activiteit onder de definitie van bouwwerk valt: “Elke constructie van enige omvang van hout, steen, metaal of ander materiaal, die op de plaats van bestemming hetzij direct of indirect met de grond verbonden is, hetzij direct of indirect steun vindt in of op de grond, bedoeld om ter plaatse te functioneren.”

Een eigenaar van een woning had voor zijn dieren een net gespannen vanaf de achterzijde van de woning tot in de achtertuin. Het net bestond uit geknoopt zwart nylon en was op een hoogte van 2,20 m over de gehele achtertuin van het perceel gespannen door middel van staaldraden.

De buurman had een verzoek om handhaving ingediend bij de gemeente. Aan de orde kwam de vraag of er sprake was van een bouwwerk.

De bestuursrechter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State oordeelt dat het net dient te worden beschouwd als een constructie van enige omvang, die bedoeld is om ter plaatse te functioneren. Zie uitspraak van de Afdeling van 12 september 2012, no. 201112262/1/A1.

Conclusie voor de praktijk: voor het net in de achtertuin is een omgevingsvergunning nodig.

omgevingsjurist

 

 

 

Stadslandbouw en paarden in een woonomgeving

Door

Stadslandbouw en paarden – hoeveel paarden zijn nog hobbymatig?stadslandbouw en paarden

Er is  een woonwijk in ontwikkeling waar het de bedoeling is dat eigenaren paarden mogen houden nabij hun woning. Een prachtig initiatief met veel lef waar alle heilige huisjes en aannames over zonering rondom woningen aan het wankelen worden gebracht. Ook erg lastig, want de gemeente wil samen met de projectontwikkelaar enerzijds een nieuw stadslandbouwproject ontwikkelen en meer toestaan dan gebruikelijk is. Dit vergt maatwerk. Aan de andere kant hebben partijen te maken met geldende regelgeving dan wel zonering. Een belangrijk argument voor zonering (en afstand) is het voorkomen van stank  of andere overlast voor bewoners.

Indien voor de woningen de gebruikelijke bestemming ‘Wonen’ wordt opgenomen in het bestemmingsplan is het van belang dat het houden van paarden of pony’s hobbymatig is.  Hier zijn verschillende uitspraken over verschenen met diverse grenzen.

Een recente uitspraak van 1 augustus 2012 (no. 201111671/3/R1) laat zien dat de Afdeling het houden van maximaal 4 paarden en 4 pony’s aanmerkt als hobbymatig. Hierbij speelde onder andere mee dat de eigenaar niet van plan was om meer paarden en pony’s te gaan houden.

Verder laat de Afdeling weten “dat met het weiden van de paarden en pony’s op de aangrenzende landerijen opbrengsten worden gegarandeerd, niet betekent dat er sprake is van bedrijfsmatigheid.”

omgevingsjurist

 

stadslandbouw bestemmingsplan mogelijk maken

Door

Stadslandbouw bestemmingsplan mogelijk makenstadslandbouw bestemmingsplan

Stadslandbouw staat in Nederland onder een toenemende belangstelling. In de VS en Canada is stadslandbouw al langer populair. In onder meer Washington, Madison, New York, Vancouver en Atlanta is het hip onder stadsbewoners om eigen groenten te verbouwen en dieren, zoals bijen, te houden. Ook zijn er commerciële stadstuinen die hun producten verkopen aan lokale restaurants of op lokale markten met eetgelegenheden, zoals de Reading Terminal Market in Philadelphia. Via maandelijkse tijdschriften als ‘Urban Farm en Beeculture worden maandelijks tips gegeven en netwerken bijgehouden over stadslandbouw, rooftopgardening en het houden van bijen in de stad. Websites als www.urbanchickens.org geven tips over het houden van kippen in de stad.

Er zijn ook tal van commerciële stadstuinen die hun producten verkopen aan lokale restaurants of op lokale markten met eetgelegenheiden (www.readingterminalmarket.org en www.thestop.org).

Het zijn echter niet alleen bewoners die zich met landbouw in de stad bezig houden. Ook onder stadsbestuurders, ambtenaren, ondernemers, projectontwikkelaars, voedselactivisten en boeren in de VS leeft stadslandbouw in toenemende mate. Stadslandbouw maakt in steeds meer Amerikaanse steden onderdeel uit van Sustainability Plans. Deze integratie van lokale en regionale voedselproductie in planologische stadsplannen moet uiteindelijk bijdragen tot een duurzamere samenleving waar de gezondheid van bewoners en voedselproductie in brede zin centraal staat. Ook wordt stadslandbouw steeds vaker geïntegreerd in stadsplannen, vergelijkbaar met de gemeentelijke structuurvisie. Een voorloper op dat gebied in de VS is Philadelpia, waar programma’s zijn ontwikkeld voor stadslandbouw, zoals de Philadelpia’s Green Program. Het doel van het programma is om in 2015 locaties in de stad te creëren waar lokaal verbouwd voedsel is te kopen op maximaal 10 minuten loopafstand voor tenminste 75% van de inwoners:

“Bring local food within 10 minutes of 75 percent of residents, Greenworks Philadelphia sets goals to increase access to fresh food, create demand for locally grown foods, support food entrepreneurs and combat hunger.”

Verdere doelen zijn:

  • 12 commerciële stadsboerderijen
  • 15 nieuwe boerenmarkten
  • 59 voedselproducerende stadstuinen.

Een ambitieus programma waar steden in Nederland een voorbeeld aan kunnen nemen.  

Daarnaast speelt stadslandbouw in de VS ook een belangrijke rol bij de stimuleringsprogramma’s van de overheid voor een gezonder eetpatroon bij de bevolking, in het bijzonder in wijken met lagere inkomens waar een zak chips goedkoper is dan een appel.

Stadslandbouw is meer dan een volkstuin

In Nederland kennen we al vrij lang de zogeheten volkstuin waar bewoners eigen groenten verbouwen en planten kweken. Stadslandbouw omvat echter meer. Het is een omslag in denken over de algemene voedselproductie door meer lokaal voedsel te produceren, te consumeren en te verkopen. Landbouw wordt meestal geassocieerd met het platteland. Stadslandbouw onderscheidt zich van de klassieke landbouw doordat het bewust interactie zoekt met de stad. Het is op allerlei manieren mogelijk om ook in een stedelijke omgeving gewassen te verbouwen, vissen te kweken of dieren te houden, zoals kippen, ten behoeve van de lokale voedselconsumptie. Dit kan op een kleinschalige wijze via een dakterras of volkstuin, maar ook op een meer professionele en commerciële manier, zoals op landbouwgronden van boerderijen aan de rand van de stad of grootschalige commerciële teelt op dakterrassen (zoals in New York). Een vast concept bestaat niet voor stadslandbouw!

Verder is het een manier voor stadsbewoners om kennis te maken met land- en tuinbouw en om de lokale producten van voedsel te ondersteunen. In 2010 heeft het Amerikaanse departement van Landbouw de campagne ‘Know your farmer, know your food’ opgezet. De bedoeling van de campagne is om meer Amerikanen bewust te maken van de oorsprong van voedsel, gezonder te laten eten, de lokale landbouw te ondersteunen en om landbouw te integreren in de ruimtelijke inrichting van de stad. Onder meer door boerenmarkten mogelijk te maken in het centrum van de stad. Veelal zijn deze markten voorzien van terrassen en eetgelegenheden waar streekgerechten direct geconsumeerd kunnen worden en veel publiek aantrekken.

Ik heb zelf de markten in Philadelpia en Madison bezocht. Vooral de overdekte markt in Philadelphia (Reading Terminal Market) is erg indrukwekkend. Vele kramen en winkels worden gerund door Amish. Deze traditionele bevolkingsgroep leeft veelal van eigen voedselproductie en verkoopt haar producten in de stad. Grappig om te zien is dat stadsbewoners met das en in mantelpak voor de lunch in de rij staan met Ipad of andere smartphone in de hand en bediend worden door traditioneel uitziende Amish.

De boerenmarkt in Madison is op dit moment de grootste boerenmarkt in de VS en wordt elke zaterdag gehouden. Ook hier was indrukwekkend om te zien hoe druk deze markt bezocht werd en het aanbod van bijna 200 kramen.

 

Stadslandbouw in Nederland in ontwikkeling

Nederland kent ook in een aantal steden stadslandbouw. De omvang is echter nog beperkt of in ontwikkeling. Voorbeelden van stadsboerderijen op landbouwgronden in of aan de rand van de bebouwde kom zijn Stadsboerderij Almere en de Genneperhoeve in Eindhoven. In Almere wordt op dit moment het project Agromere ontwikkeld. Dit project moet ervoor zorgen dat landbouw weer bij de stad wordt betrokken.

Een andere manier van stadslandbouw is het telen van gewassen op voormalige industriële gronden, desolate stedelijke gebieden of op beoogde woningbouwlocaties die in verband met de crisis stilliggen. Een voorloper hiervan is het project ‘Uit je eigen stad‘ in Rotterdam.

De omvang van stadslandbouw in Nederland is echter nog beperkt en een aantal projecten is nog in ontwikkeling. In andere steden in Europa, zoals Parijs en Londen is stadslandbouw al veel meer ontwikkeld. In Parijs kent men zelfs stadswijngaarden, waarvan de oudste dateert uit de jaren ’30. Zelfs in Londen wordt wijn in de stad verbouwd.

Om landbouw ook in Nederland te laten slagen is het van belang dat het aantrekkelijk wordt gemaakt voor initiatiefnemers en op de politieke agenda wordt gezet. Behalve de voordelen voor de volksgezondheid, valt er voor gemeenten ook veel sociale winst te behalen. Stadslandbouw kan mensen met verschillende achtergronden ook met elkaar verbinden en de sociale cohesie bevorderen binnen een wijk. Projectontwikkelaars kunnen een stadswijk aantrekkelijker en leefbaarder maken door percelen te reserveren voor stadslandbouw.

Ook is het nodig dat de traditionele denkwijze rondom landbouw verandert en dat er ruimte voor stadslandbouw in bestemmingsplannen wordt gemaakt. Hoewel het erg positief te noemen is dat meer bewoners belangstelling hebben voor stadslandbouw en eigen groenten verbouwen, is het om stadslandbouw serieus te laten slagen ook van belang dat er naast hobbymatige activiteiten ook een inkomen uit gegenereerd kan worden. De commericiële stadstuinen in de VS verkopen veelal hun producten aan lokale restaurants en staan op lokale markten waar de producten verkocht worden.

Ook is het belangrijk voor initiatiefnemers om te weten welke juridische kaders de lokale overheid stelt voor landbouw. Om steun te krijgen van de overheid in de vorm van bijv. het beschikbaar stellen van gemeentelijke gronden voor stadslandbouw of om projecten te ondersteunen, is het erg belangrijk dat stadslandbouw gepresenteerd wordt bij gemeentebestuurders als een serieus en aantrekkelijk project voor de stad. Een alternatief voor de huidige voedselproductie met toekomstperspectief. Omdat bij de meeste mensen nog het idee leeft dat landbouw alleen thuishoort op het platteland en niet in de stad, is een mentaliteitsverandering nodig. Dit laatste zal de nodige tijd kosten.

Stadslandbouw opnemen in bestemmingsplannen

Stadslandbouw biedt veel voordelen voor een stad. Naast meer groen in de stad en meer lokale voedselproductie, valt er voor gemeenten ook sociale winst te behalen. Stadslandbouw kan mensen met verschillende achtergronden met elkaar verbinden en de sociale cohesie bevorderen binnen een wijk. Gemeenten en projectontwikkelaars kunnen een stadswijk aantrekkelijker en leefbaarder maken door stroken aan te leggen waar stadslandbouw mogelijk is. Zonder verankering in het bestemmingsplan zal het fenomeen stadslandbouw echter als een hype overwaaien.

Met name de laatstgenoemde vorm van stadslandbouw – landbouw op binnenstedelijke locaties – kent problemen in de uitvoering. Door gemeenten wordt stadslandbouw op stedelijke locaties veelal voor een korte periode toegestaan via een tijdelijke omgevingsvergunning voor maximaal 5 jaar. Deze periode is echter voor initiatiefnemers te kort om het project te laten slagen en uit de kosten te komen. Een gemeentelijke toestemming op tijdelijke basis is dan ook niet aantrekkelijk voor ondernemers. De tijdsduur van een bestemmingsplan is hiervoor meer geschikt.

auteur: Marian Harberink

datum publicatie: 5 augustus 2011 [stadslandbouw bestemmingsplan]